काठमाडौँ । नेपाल बहु सांस्कृतिक विविधताले भरिपूर्ण मुलुक हो । हजारौँ वर्षदेखि यहाँ परम्परित संस्कृतिले नेपालको पहिचानलाई विश्वमै चिनाउन सफल छ । नेपालमा बसोबास गर्ने जनजाति तथा आदिवासीका संस्कृति र परम्परामा पछिल्लो समय चलचित्र निर्माण भइरहेका छन् । यीमध्ये गुरुङ भाषामा बनेका चलचित्र नेपाल तथा विश्वका विभिन्न मुलुकमा प्रदर्शन भइरहेका छन् । गुरुङ संस्कृति र भाषामा आधारित रहेर विगत दुई दशकदेखि गणेश गुरुङ ‘सुवास’ ले चलचित्र बनाउँदै आएका छन् । गुरुङको मौलिक परम्परा, भेसभुसा, भाषा–संस्कृति जर्गेना गर्ने लक्ष्यका साथ उनले चलचित्रमा काम गरिरहेका छन् । यसबिचमा उनले गुरुङ जातिलाई आधार बनाएर दर्जन भन्दा बढी चलचित्रमा काम गरिसकेका छन् ।

लमजुङमा २०३४ साल भदौ ७ गते पिता स्व. सिंह बहादुर गुरुङ र माता स्व।पदमकुमारी गुरुङको कोखबाट जन्मेका गणेशले आइएसम्म अध्ययन गरे । उनले ०५८ सालमा राष्ट्रिय नाचघरबाट अभिनय तथा नाटक निर्देशनको प्रशिक्षण लिए । तत्पश्चात् उनी सिनेमा क्षेत्रमा सक्रियतापूर्वक लागे । गणेशले ०५८ सालमा गुरुङ सिनेमा काशी (कान्छी) मा पहिलो पटक कलाकार तथा सह–निर्देशकको भूमिका निर्वाह गरे । उक्त चलचित्रले गुरुङ समाज र समुदायमा राम्रो प्रभाव पार्न सफल भएको उनले सुनाए । त्यसपछि उनी चलचित्र निर्माणमा लागे । उनी भन्छन्, ‘मैले २०६० सालतिर आफैले (म्हिथेवा) ठुलो मान्छे भन्ने चलचित्र निर्माणसँगै मुख्य सहायक् निर्देशक को भूमिका निर्वाह गर्दै चलचित्र कथावस्तु लेखन तथा निर्देशनमा लागे । आइएफएबाट निर्देशन तालिम तथा स्क्रिप्ट रङाइटिको कोर्ससमेत लिए पस्चात उनी निरन्तर लेखन तथा निर्देशनमा क्रियाशील रहँदै आएका छन् ।

गणेशले ०६१ सालमा चलचित्र ‘ङै नासा’ [मेरो गाउँ] को लेखन तथा निर्देशन ०६२ सालमा ‘भुलिगए पाप लाग्ला’, ०६३ मा ‘ङै जिन्दगी’ (मेरो जिन्दगी), ०६३ सालमै ‘ङै क्या’ (मेरो बाटो), ०६५ सालमा म्होरा [सपना], ०६६ मा आस्यो (मावली) लगायतका सिनेमाको लेखन तथा निर्देशनको भूमिका निभाए । यस्तै, उनले ०६८ सालमा कर्मरेखा चलचित्र बनाए । उनका अनुसार सो चलचित्रको ५० प्रतिशत छायाङ्कन हङकङमा र ५० प्रतिशत नेपालमा गरिएको थियो । त्यसै गरी, ०७३ सालमा उनले चलचित्र ‘भेँडीगोठाले’ को लेखन तथा निर्देशन गरे । यो चलचित्रले ०७४ सालको चलचित्र विकास बोर्डबाट आदिवासी जनजाति उत्कृष्ट चलचित्र अवार्ड पाउन सफल भएको थियो । ०७४ सालमा उनले चलचित्र ‘खै ओ म्हिथेवा’ (फर्की आयो ठुलो मान्छे) कुटुम्बेकी साइनो एकै साथ लेखन निर्देशन गरेका थिए । उनले अहिले सो चलचित्र प्रदर्शनको तयारीमा रहेको बताए । उनी भन्छन्, ‘मैले बनाएका सबै चलचित्र आफ्नै गुरुङ समुदायमा आधारित छन् ।’

उनले ०७० सालमा सर्ट मुभि ‘अ फाइन सटडे’ बनाए । त्यसका साथै गणेशले थुप्रै गीति भिडियोको निर्देशन गरेको सुनाए उनले नेपालका मौलिक भाषा र संस्कृतिमा बनेका चलचित्र ओझेलमा परेको तितो अनुभव सुनाउँछन् ।’ उनले नयाँ पुस्तालाई आफ्नो संस्कृतिप्रति जागरूक बनाउन चलचित्रले विशेष भूमिका खेल्ने भएकाले आफू यस क्षेत्रमा होमिएको बताए । उनले भने,हाम्रो भाषा भेसभुसा,संस्कार, सस्क्रिती ओझेलमा पर्न गइरहेको हाम्रो मौलिकतालाई जर्गेना गर्ने लक्ष्यका साथ गुरुङ संस्कृतिमा आधारित, साथ भाषिक चलचित्र बनाइरहेको छु । यसको उद्देश्य भनेको नयाँ पुस्ताले भाषा, संस्कार, संस्कृति बिर्सिँदै गएकाले त्यसलाई उजागर गर्नु हो । आगामी दिनमा त्यसलाई बचाउनु पर्छ भन्ने लागेर नै म गुरुङ सिनेमा निर्माणमा निरन्तरता लागी रहेको छु’

उनले भने भविष्यमा हाम्रो सिनेमा राष्ट्रिय तथा अन्तर्राष्ट्रिय क्षेत्रमा पुग्न सफल हुनेमा आशावादी रहेको सुनाए । हाम्रो चलचित्रको आफ्नै कथा, मौलिकता र महत्व रहेको उनी बताउँछन् । गणेशले गुरुङ भाषाको चलचित्र भन्ने बित्तिकै सबैले सुरुमै आफनो नाम सम्झने गरेको बताए । उनी भन्छन् ‘कोही पनि पुरापुर जानेरै आएको हुँदैन । तैपनि अहिले सम्म मैले गरेको कामको समुदायले गरेको प्रशंसा, मूल्याङ्कन र दर्शकले दिएको प्रतिक्रियाले राम्रै गरेको रहेछु भन्ने लाग्छ ।’ उनले दर्शकले दिएको मायाले यस क्षेत्रमा आफूले अझै केही गर्नुपर्छ भन्ने लागेको बताए ।लेखक तथा निर्देशक गणेशले बाउ बाजेले धान्दै ल्याएका परम्परा, भाषा, संस्कृति, भेसभुसा लगायतका मौलिक विषय आउँदो पुस्तालाई दिन श्रव्य दृश्य माध्यम बाट दिन अलिक सजिलो हुने बताए पोखरामा गुरुङ चलचित्र कर्मी हरुको साझा संस्था गुरुङ फिल्म एसोसिएसन को संस्थापक उपाध्यक्ष समेत रहेको जानकारी दिए । पछिल्लो समय कोरोनाका कारण समस्या आए पनि अब भने फेरी निरन्तरता चलचित्रहरू बन्नेमा आशावादी पनि छन्

उनले भने, ‘हरेक समुदाय, गाउँ गाउँसम्म, गुरुङको बाहुल्यता भएको ठाउँसम्म लगेर, राष्ट्रिय एवं अन्तर्राष्ट्रिय रूपमा लगेर सिनेमा प्रदर्शन गर्ने गर्छौ । त्यसरी एउटा भेगमा बनाएको चलचित्र अर्को भेगमा देखाउन पाइएको छ यसरी देखाउँदा एक ठाउँ बाट अर्को ठाउँमा भएको केइ बोलाई काम गराइ भिन्नता लाई पनि सजिलै बुझाउन सकिने भएको छ  । त्यो हिसाबले पनि दर्शकले दिएको प्रतिक्रिया अनि धेरै ठाउँको प्रदर्शनी बाट आर्थिक हिसाबले सन्तुष्ट भएको जानकारी दिए ।’ आफूले गाउँ पाखा, पखेरादेखि सिनेमा बनाएर बेलायत, युरोप, अमेरिका, हङकङ, सिंगापुर र गल्फ लगायतका देशमा च्यारिटीको रूपमा प्रदर्शन गर्ने गरेको उनले बताए । गणेशले अहिले पिआर लिएर युके, अस्ट्रेलिया, अमेरिका, हङकङमा स्थायी रूपमा बसेका गुरुङ समुदायका बालबच्चाहरू ले अङ्ग्रेजी मात्रा बोल्ने आफ्नो पन भुल्दै लोप हुँदै जाने अवस्थामा चलचित्रको माध्यम बाट पनि सिक्न र आफ्नो भाषा जान्न चलचित्र सहयोगी हुने विचार व्यक्त गरे । उनले भने, ‘हाम्रो गाउँघरको एकदमै मौलिकता कमसेकम त्यहाँ नेपालीसमेत बोल्न छाडिसकेको अवस्थामा हामीले भाषा तथा संस्कृतिका विषय चलचित्रमार्फत देखाउँदा उनीहरू पनि अचम्म मानेर ‘हैन यो कुरा त हाम्रो पुर्खौलीले गरेको रहेछ’ भनेर सिक्नका लागि लालायित बनेको देखिन्छ ।’

गणेशले कला कर्मकै दौरानमा प्रथम गुरुङ फिल्म अवार्ड २०७२ लगायत थुप्रै सम्मान तथा अवार्ड पाएका छन् ।